اگرچه آب به عنوان عنصر اصلی پیشرفت صنایعی همچون کشاورزی شناخته میشود و وجود آن به منزله برکت و توسعه است اما گاهی وجود آب زیاد در مزارع و زمینها و باقی ماندن آن در محیط میتواند مشکلات و چالشهای متعددی را به وجود بیاورد. در حقیقت وجود آب بیش از حد مجاز در زمینهای کشاورزی مانع از تهویه زمین و رشد مناسب نباتات میشود به همین دلیل باید از راهکارهای خاصی استفاده کرد و آب اضافی را خارج کرد. زهکشی که در لغت به معنی خشکاندن زمین است یکی از بهترین روشهای خارج کردن آب اضافی از زمین است. در ادامه این مطلب از وینو پلاستیک بررسی خواهد شد که زهکشی چیست و انواع روشهای زهکشی به چه صورت است.
زهکشی چیست؟
همانطور که گفته شد زه کشی در لغت به معنی خشکاندن زمین و خارج کردن آب اضافی از آن است. در حقیقت با استفاده از زهکشی میتوان شرایط مناسبی را برای خارج کردن آبهای اضافی فراهم کرد و امکان تهویه زمین را مهیا نمود. با استفاده از این روش میتوان آب، نمکهای قابل حل و … را از سطح و زیر سطح زمینها و مزرعهها خارج کرده و امکان رشد گیاهان را تسهیل نمود. استفاده از روش زه کشی سابقهای 2000 ساله داشته و در صنعت کشاورزی استفاده شده است اما امروزه این روش در صنایعی همچون ساختمان سازی، راهسازی و … نیز استفاده میشود. هرچند که خارج کردن آبهای اضافی از زمینها به صورت سنتی و طبیعی نیز امکانپذیر است اما زهکشی این امر را سادهتر و سریعتر انجام میدهد. عملیات زهکشی برای زمینهایی استفاده میشود که سطح ایستایی بالایی دارند.
دلایل استفاده از زهکشی در زمینها
همانطور که گفته شد هدف اصلی استفاده از سیستم زهکشی خشکاندن زمین است. از جمله مهمترین عواملی که باعث میشوند زمینها به زه کشی نیاز پیدا کنند میتوان موارد زیر را عنوان کرد:
- نشت آب از کانالها یا رودخانهها به اراضی
- آبیاری اضافی و غیر اصولی
- وجود موانع فیزیکی مانند ساختمان، جاده، پل، در مسیر آبهای زیر سطحی
- تجمع آبهای اضافی حاصل از بارندگیهای مداوم و سنگین
- طغیانهای فصلی و بالا آمدن سطح آبهای زیرزمینی و …
انواع روشهای زهکشی
برای اجرای زهکشی میتوان از روشها و راهکارهای مختلفی استفاده کرد که هرکدام میتوانند مزیتها و معایب خاص خود را داشته باشند. به صورت کلی زه کشی به 5 روش مختلف انجام میشود که به شرح زیر میباشند:
- در زهکشی طبیعی لولهها با اتصالات متناوب با گودی، به زهکش اصلی متصل خواهند شد.
- در زهکشی خندقی که معمولاً در ساختمان سازی به کار میرود زهکشها در یک یا چند طرف در اطراف ساختمان قرارگرفته و سپس جریان آب را قطع کرده و به زهکش اصلی میرسانند.
- در زهکشی جناقی لولههای فرعی با توجه به شیب زمین معمولاً با زاویه کمی به زهکش اصلی متصل میشوند.
- در زهکشی بادبزنی زهکشها به صورت بادبزن در اطراف ساختمان قرار میگیرند اما این روش سختترین روش زه کشی است.
- در زهکش شبکهای هم زهکشهای فرعی و اصلی به صورت شبکهای مستطیلی قرار میگیرند و زهکشهای فرعی در یکطرف به زهکش اصلی متصل میشود.
علاوه بر 5 روش اصلی زهکشی میتوان از روشهای دیگری برای انجام این کار استفاده کرد که شامل زهکشی روباز، زهکشی لولهای، زهکشی لانه موشی، زه کشی عمودی و زهکشی حائل هستند.
- در زهکشی روباز کانال آبیاری در ارتفاع و کانال زهکشی در عمق قرار میگیرد. کانال زهکشی در این روش دارای مقطعی ذوزنقهای است.
- در زهکشی لولهای از سه نوع سفالی، سیمانی و پلاستیکی مانند لوله فشاری پلیمری استفاده میشود. قطر، ضخامت و سطح لولهها در این روش متفاوت خواهد بود و از انواع لولههای ساده، مشبک، صاف، موجدار و … استفاده میشود.
- در زهکش لانه موشی (Mole drian) که نوعی تونل زیرزمینی است، لوله زهکش لانه موشی به صورت یک قیف مخروطی در خاک درست شده و معمولاً در مواردی کاربرد دارد که دارای مواد آلی بسیار است.
- در زهکشی عمودی (چاه) از تعداد مشخصی زهکش در نقاط مختلف زمین استفاده میشود و بعد از جمع شدن آب با استفاده از عملیات Dewatering آب مکش شده و به محل مناسبی منتقل میشود
- در زهکشی حائل میتوان مرز بین دو زمین را زهکشی کرده و از ورود آب به داخل زمین مجاور جلوگیری کرد.
مزایا و معایب زهکشی
همانگونه که گفته شد زهکشی زمین با هدف جمعآوری آبهای اضافی انجام میشود و این کار میتواند مزیتها و فواید منحصربهفردی داشته باشد که مهمترین آنها به شرح زیر هستند:
- کنترل و جلوگیری از ماندآبی شدن زمین
- کنترل کردن و ممانعت از شور شدن زمین
- جلوگیری از فرسایش خاک
- کنترل سیل
- محافظت از محیط زیست و کمک به افزایش سلامت و بهداشت عمومی
- محافظت از ایمنی ساختمانها و تأسیسات
- توسعه کشاورزی و صنایع مختلف
- توسعه روستایی و بالا بردن امنیت غذایی
در کنار تمامی مزیتهای گفته شده زه کشی میتواند معایب و ایراداتی نیز داشته باشد که مهمترین آنها شامل مواردی همچون هزینه بالای خرید لوله upvc و اجرای زه کشی، شستن و خروج بعضی از املاح مفید خاک، از بین رفتن علفهای طبیعی زمین، از بین بردن اکوسیستم طبیعی منطقه، اشغال بخشی از زمین زراعی و تقسیم آن به قطعات جداگانه، افزایش خطر آتشسوزی و … هستند.
جمعبندی نهایی
زه کشی در حقیقت به فرآیند خشکاندن زمین و جلوگیری از تجمع آب گفته میشود که میتواند به تهویه مناسب زمینهای کشاورزی و رشد گیاهان و همچنین توسعه صنعت کشاورزی کمک ویژهای بکند. زه کشی میتواند به روشهای مختلفی همچون روش طبیعی، روش خندقی، جناقی، شبکهای و بادبزنی انجام میشود و میتواند مزیتها و معایب خاص خود را داشته باشد.
