با افزایش جمعیت سراسر جهان، ماشینی شدن زندگی‌ها، کمبود منابع آبی و … صنعت آب و فاضلاب روزبه‌روز ارزش و اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. در سیستم آب و فاضلاب شهر تجهیزات و قطعات مختلف و متعددی وجود دارند که هر کدام می‌توانند کاربردها و قابلیت‌های منحصربه‌فردی داشته باشند. منهول (Manhole) به‌عنوان یکی از کاربردی‌ترین تجهیزات این صنعت شناخته می‌شود که در اصل از آن برای اتصال دو یا چند خط لوله به هم به و دسترسی به نقاط مختلف شبکه‌های آب و فاضلاب استفاده می‌شود.
ممکن است افراد روزانه بارها از روی منهول‌ها رد شده و یا آن را مشاهده کنند اما از میزان اهمیت آنها در زندگی شهری مطلع نباشند اما در اصل منهول‌ها ایستگاه‌های آدم‌رو هستند که به کاربران اجازه دسترسی به نقاط مختلف، تعمیر و تغییرات و … را می‌دهند. در ادامه مطلب بررسی می‌شود که منهول چیست و چه کاربردهایی دارد ؟
منهول چیست؟
همان‌گونه که عنوان شد Manhole یا گودال دسترسی به گودالی گفته می‌شود که برای اتصال دو یا چند لوله و اتصالات برای آب‌رسانی یا خطوط فاضلاب شهری استفاده می‌شود. زهکشی‌های امروزه پر از لوله‌ها و تونل‌هایی است که از زیر جاده‌ها، سنگفرش‌ها و … در سراسر شهرها و شهرک‌ها عبور کرده‌اند به همین دلیل استفاده از منهول در شبکه‌های فاضلاب اهمیت بالایی دارد و افراد می‌توانند از طریق آن به لوله‌های فاضلاب و قسمت‌های مختلف شبکه دسترسی داشته باشند.
در حقیقت منهول‌ها می‌توانند به تکنسین‌های آب و فاضلاب اجازه بدهند که عملیاتی همچون تعمیر و نگهداری و سرویس شبکه‌های فاضلابی را راحت‌تر انجام بدهند. استفاده از این وسیله کاربردی از زمان شهرنشینی و راه‌اندازی شبکه‌های فاضلابی رواج پیدا کرده و در کنار لوله pvc و انواع اتصالات استفاده‌های متعددی دارد. در کنار قابلیت‌هایی که برای منهول‌ها عنوان شد این تجهیزات می‌توانند در تهویه سامانه و شبکه‌های فاضلابی تأثیر قابل توجهی داشته باشند.
منهول فاضلاب چیست ؟
منهول‌ها فقط مختص صنعت آب و فاضلاب نیستند هرچند که بیشتر در این صنعت به کار گرفته می‌شود. از منهول می‌توان در صنایعی همچون برق و مخابرات نیز استفاده کرد اما منهول‌های فاضلابی به دلیل کاربردها و قابلیت‌های ویژه‌تر همواره موردتوجه‌تر هستند.
در اصل منهول فاضلابی به گودالی گفته می‌شود خطوط آب و فاضلاب را به هم متصل کرده و به اپراتورها و تکنسین‌ها اجازه دسترسی برای تعمیر، سرویس و نگهداری تجهیزات را می‌دهد. امروزه منهول‌های فاضلابی از مواد مختلف و در اندازه‌های مختلف تولید می‌شوند و علاوه بر مصارف صنعتی می‌توانند مصارف غیر صنعتی و خانگی نیز داشته باشند.
انواع منهول از نظر ابعاد
به‌صورت کلی می‌توان گفت امروزه منهول‌ها در انواع مختلفی تولید می‌شوند و هر کدام از آنها می‌توانند کاربردها و قابلیت‌های منحصربه‌فردی داشته باشند. رایج‌ترین نوع منهول‌ها به شرح زیر می‌باشند:
منهول‌های معمولی
این نوع منهول‌ها حدود پنج فوت یا 150 سانتی‌متر عمق دارند. این منهول‌ها معمولاً در خط فاضلاب یا زهکشی به کار می‌روند و از یک درپوش سخت برخوردارند. منهول‌های معمولی به شکل مربع، مستطیل و دایره در دسترس هستند
منهول‌های کم‌عمق
این نوع منهول‌ها حدود دو تا سه فوت یا 90-75 سانتی‌متر عمق کم دارند و معمولاً در ابتدای راه مجرای فاضلاب یا زهکشی و در مناطقی که در معرض ترافیک سنگین نیستند استفاده می‌شوند. این منهول‌ها می‌توانند برای کارهای تعمیرات و نگهداری مناسب باشند و با نام اتاق‌های بازرسی نیز شناخته می‌شوند و از یک درپوش سبک برخوردارند.
منهول‌های عمیق
هر منهول با عمق بیشتر از 150 سانتی‌متر که از یک درپوش ضخیم برخوردار باشد منهول عمیق نامیده می‌شود و معمولاً در آن از نردبان برای دسترسی به تجهیزات و خطوط لوله استفاده می‌شود.
انواع منهول از نظر جنس
علاوه بر ابعاد و اندازه، منهول‌ها می‌توانند از نظر جنس و مواد تشکیل دهنده نیز به انواع مختلفی تقسیم شوند و هر کدام از آنها کاربردهای متعددی داشته باشند. از جمله رایج‌ترین منهول‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره داشت:
منهول‌های آجری
از جمله قدیمی‌ترین و ساده‌ترین نوع از انواع منهول فاضلاب می‌توان به منهول‌های آجری اشاره کرد که بیش از هزاران سال قدمت دارد. این منهول‌ها می‌توانند در بخش‌های مختلفی از سیستم فاضلاب استفاده شوند و خطوط مختلف را به هم متصل نمایند. در حقیقت در نقاطی از شبکه‌های فاضلابی که نیاز به اتصال خطوط و دسترسی به تجهیزات باشد با استفاده از آجر یک اتاقک کوچک ساخته خواهد شد و روی آن با یک درپوش گرفته خواهد شد. استفاده از این منهول‌ها امروزه کاملا منسوخ شده و در محیط‌های شهری استفاده نمی‌شود. اگرچه منهول آجری هزینه کمی دارد اما مقاومت کمی در برابر زلزله، فشار و ضربه داشته و به مرور زمان دچار تخریب شده و احتمال نشت فاضلاب در آن بالا است.
منهول‌های بتنی
منهول‌های بتنی نیز یکی از انواع منهول‌ها است که در مقایسه با منهول‌های آجری مزیت‌های متعددی دارد و در برابر فشار، ضربه و زلزله مقاومت بالاتری دارد اما هزینه ساخت آنها نیز بیشتر است و تولید آنها به زمان بیشتری احتیاج دارد. این منهول‌ها وزن بالایی دارند، حمل‌ونقل آنها سخت بوده و امکان نشت آب و فاضلاب به آنها وجود دارد. منهول‌های بتنی گاهی با سپتیک تانک‌های بتنی اشتباه گرفته می‌شوند در حالی که کاربردهای متفاوتی دارند و سپتیک تانک‌ها بیشتر برای تصفیه مقدماتی فاضلاب استفاده می‌شوند.
منهول‌های پلی‌اتیلن
امروزه بسیاری از افراد زمانی که با سؤال منهول چیست مواجه می‌شوند در ذهن خود منهول‌های پلی‌اتیلنی را تجسم می‌کنند چرا که این منهول‌ها استفاده‌های رایجی دارند. این منهول‌ها در حقیقت از جنس لوله نشکن بوده و می‌توانند به‌عنوان بهترین منهول شناخته شوند چرا که هم کاربردها و هم مزیت‌های بیشتری در مقایسه با منهول‌های آجری و بتنی دارند.
وزن پایین، انعطاف‌پذیری عالی، طول عمر بالا، نصب و اجرای راحت، حمل‌ونقل ساده، استحکام عالی و … از مهم‌ترین ویژگی‌های این منهول‌ها هستند به همین دلیل استفاده از آنها روزبه‌روز در حال افزایش است.
انواع درپوش منهول‌ها
همان‌گونه که منهول‌ها می‌توانند انواع متفاوتی داشته باشند روکش‌ها و درپوش‌های آنها نیز می‌توانند انواع مختلفی داشته باشند. در اصل درپوش‌های سنتی منهول‌ها از جنس چدن، بتن و یا ترکیبی از آنها است چراکه این مواد دوام بالایی دارند، ارزان‌قیمت هستند و از وزن بالایی نیز برخوردارند اما امروزه از مواد مختلفی همچون کامپوزیت‌ها، فایبرگلاس و پلاستیک نیز برای تولید روکش و درپوش منهول استفاده می‌شود. از جمله رایج‌ترین درپوش‌های منهول می‌توان موارد زیر را عنوان کرد:
- درپوش‌های آهنی با روکش چدن داکتیل که دارای استحکام بالا، وزن زیاد، مقاومت بالا در برابر خوردگی و طول عمر مناسب هستند.
- درپوش‌های RECESSED که در قسمت های فرو رفته و سنگفرش‌ها و مسیرهای عابر پیاده به کار می‌روند و حتی در بیمارستان‌ها و ساختمان‌های مسکونی نیز کاربرد دارند.
- درپوش‌های SOLID TOP که به شکل برجسته روی زمین اجرا می‌شود و معمولاً از گالوانیزه با سطحی غیر لغزنده تولید می‌شوند.
از نظر کاربرد نیز می‌توان این تجهیزات را به منهول‌های گذر مستقیم، منهول‌های جانبی و منهول دراپ تقسیم کرد.
منهول کنترل ترافیک چیست ؟
دسته‌بندی و تقسیم منهول ها را می‌توان بر اساس یک فاکتور دیگر نیز انجام داد که میزان تحمل فشار و بار وارد شده بر آنها است. در حقیقت منهول های عادی و آدم‌رو می‌توانند تا 12.5 تن بار را تحمل کنند در حالی که منهول های کنترل ترافیک قادر هستند 25 تن بار را تحمل کنند و بیشتر در خیابان‌ها و کوچه‌ها به کار گرفته می‌شوند. درپوش منهول ها نیز می‌توانند انواع مختلفی داشته و در موقعیت‌های مختلف استفاده شوند. رایج‌ترین درپوش‌های منهول شامل درپوش‌های آهنی با روکش چدن داکتیل، درپوش‌های RECESSED و درپوش‌های SOLID TOP هستند که هر کدام از ویژگی‌ها و قابلیت‌های منحصربه‌فردی برخوردارند.
کاربردها و اهداف اصلی استفاده از منهول چیست ؟
در حقیقت اهداف اصلی استفاده از منهول‌ها و کاربردهای آنها بر اساس نوع آنها مشخص می‌شود علاوه بر مواد سازنده می‌توان منهول ها را از نظر کارکرد نیز به انواع مختلفی تقسیم کرد. انواع منهول‌های فاضلاب از نظر کارکرد به سه دسته اصلی شامل منهول‌های گذر مستقیم، منهول‌های جانبی و منهول دراپ تقسیم می‌شوند و هرکدام از آنها در شرایط ویژه‌ای استفاده می‌شوند. از مهم‌ترین کاربردهای منهول ها می‌توان به موارد زیر استفاده نمود:
- تجمیع و توزیع فاضلاب‌های شهری
- هدایت کردن و جمع‌آوری آب‌های زه کشی
- استفاده به عنوان حوضچه‌های آبگیری
- امکان جمع‌آوری آب‌های سطحی
- بهره‌گیری از منهول به عنوان محفظه نصب و تعمیر و بررسی شیرآلات تأسیسات
- دسترسی تکنسین‌های فاضلاب و تجهیزات به تأسیسات زیرزمینی
- استفاده به عنوان تهویه سیستم فاضلابی
- اتصال دهی در خطوط لوله‌های فاضلابی
- تغییر جهت، تغییر ارتفاع و یا تغییر در شیب خطوط لوله کاروگیت فاضلابی
- تغییر دادن قطر لوله‌های فاضلاب
- دسترسی به فیبرهای نوری و کابل‌های مخابراتی و همچنین استفاده در تأسیسات و لوله برقی رنگی
- فراهم آوردن امکان دسترسی تکنسین‌های فاضلاب و تجهیزات به تأسیسات زیرزمینی
- تهویه سیستم فاضلابی و اتصال خطوط لوله‌های فاضلابی
بهترین استانداردها برای انتخاب منهول چیست
با توجه به آنکه منهول‌های مختلفی با اندازه‌ها، ابعاد و جنس‌های مختلفی وجود دارند برای انتخاب بهترین و مناسب‌ترین منهول برای فاضلاب لازم است که از استانداردهای ویژه‌ای پیروی شود:
- منهول باید وزن کمی داشته باشد و درعین‌حال از مقاومت بالایی در برابر فشار و ضربه برخوردار باشد.
- منهول باید دارای لایه داخلی صاف و صیقلی باشد
- منهول ها باید بتوانند در برابر مواد اسیدی و بازی مقاومت بالایی داشته باشند و دچار خوردگی نشوند.
- میزان نفوذپذیری منهول باید بسیار کم و نزدیک به صفر باشد.
- جنس منهول باید به شکلی باشد که از وارد شدن فاضلاب به داخل آب‌های زیرزمینی ممانعت کند.
- دریچه‌های منهول باید در برابر زلزله و … مقاوم باشد
خرید منهول
همان‌طور که گفته شد هرکدام از انواع منهول ها دارای کاربردها، قابلیت‌ها، مزایا و معایب خاص خود هستند و می‌توانند در محیط‌های مختلف استفاده کنند. با توجه به ویژگی‌های گفته شده می‌توان گفت منهول‌های پلی‌اتیلنی بهترین نوع منهول ها هستند چرا که از ویژگی‌ها و قابلیت‌های بهتر و بیشتری برخوردارند.
برای خرید این منهول ها باید به فاکتورها همچون جنس منهول، ابعاد و اندازه‌ها، برند و شرکت تولید کننده، ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی و … توجه کرد. در مقاله دیگری از سایت وینو پلاستیک که با عنوان راهنمای خرید لوله و اتصالات منتشر شده است، اطلاعات مفیدی در مورد خرید انواع لوله و اتصالات به خوانندگان ارائه شده است.
جمع‌بندی نهایی
منهول‌ها می‌توانند نقش و کاربرد ویژه‌ای در سیستم‌های فاضلاب شهری داشته باشند و به افراد اجازه دسترسی به نقاط مختلف شبکه‌های لوله‌کشی، تعمیر، سرویس و نگهداری قطعات و تجهیزات مختلف را بدهند. این تجهیزات همچنین باعث تهویه سیستم فاضلاب شده و لوله آب را از مناطق مختلف به یک مسیر هدایت می‌کنند و بهترین نوع آنها منهول‌های پلی‌اتیلنی است.
