ماشینی شدن زندگی، افزایش جمعیت جهانی، محدودیت‌های آبی و … ازجمله فاکتورهایی هستند که روز به روز اهمیت و ارزش صنعت آب و فاضلاب را پررنگ‌تر می‌کنند و می‌توان گفت که این صنعت نیز بر پایه تجهیزات و لوازمی همچون انواع لوله برق و آب، دستگاه‌های تهویه، تکنولوژی‌های مختلف و … استوار است. فاضلاب‌ها دارای انواع مختلفی هستند و هرکدام از آنها می‌توانند سرچشمه طبیعی، خانگی، طبیعی، کشاورزی و … داشته باشند. در ادامه مطلب به بررسی خواهد شد که فاضلاب چیست و شامل چند نوع می‌باشد؟
فاضلاب چیست؟
فاضلاب به هر نوع آب مصرف شده گفته می‌شود که تحت تاثیر فرایندهای خانگی، تجاری یا صنعتی قرار گرفته است. به عنوان مثال، آب مصرفی خارج شده از منزل شخصی، مدرسه یا ساختمان‌های اداری فاضلاب است. آب تولید شده در طی عملیات صنعتی مانند ساخت کاغذ یا تولید محصولات شیمیایی نیز در دسته‌بندی فاضلاب قرار می‌گیرد.
حدود 99.9% درصد از فاضلاب را آب تشکیل می‌دهد. 0.1% باقیمانده نیز شامل آلاینده‌هایی مانند مواد آلی، مواد معدنی و تعدادی میکروارگانیسم است که باید به هر طریق ممکن از بین بروند. این مواد آلاینده ممکن است که در هر بازه زمانی دوباره وارد چرخه‌های آب زیرزمینی و سپس آب آشامیدنی مردم شده و در نهایت باعث بیماری شوند.
انواع فاضلاب
همان‌طور که گفته شد با توجه به منشأ و سرچشمه فاضلاب می‌توان آنها را به انواع مختلفی تقسیم‌بندی کرد. امروزه گسترش زندگی شهرنشینی و توسعه صنایع مختلف باعث شده‌اند که میزان فاضلاب‌های تولیدی بسیار چشمگیر و قابل‌توجه باشند. به همین دلیل به‌هیچ‌عنوان نمی‌توان آنها را نادیده گرفت.
صنعت آب و فاضلاب از مهم‌ترین و کاربردی‌ترین صنایع هر کشور به‌حساب می‌آید. آب‌های آشامیدنی آلوده سالانه موجب مرگ صدها هزار نفر می‌شود درحالی‌که آماری از کشته شدن موجودات دیگر در دسترس نیست. می‌توان فاضلاب‌ها را بر اساس نوع سرچشمه و منشأ آن به 4 دسته اصلی زیر تقسیم کرد.
فاضلاب خانگی چیست؟
فاضلاب‌های خانگی به‌نوعی از فاضلاب‌ها گفته می‌شود گه دربرگیرنده پساب‌های دستشویی‌ها، توالت‌ها، ظرف‌شویی‌ها، آشپزخانه و … است و کیفیت و کمیت آن تحت تأثیر عواملی همچون مصرف سرانه آب، شرایط آب و هوایی، وضعیت اقتصادی، وضعیت فرهنگی جامعه، سطح بهداشت و … قرار دارد. در مقاله‌ای با عنوان سپتیک چیست؟ می‌توان اطلاعات مفیدی در مورد سپتیک که در حقیقت ساده‌ترین سیستم تصفیه فاضلاب‌های خانگی در محیط‌های دورافتاده است به دست آورد.
فاضلاب شهری چیست؟
فاضلاب‌های شهری نیز نسخه گسترش‌یافته فاضلاب‌های خانگی است و در مقیاس بزرگ‌تری قرار دارد. این فاضلاب‌ها دربرگیرنده پساب رستوران‌ها، بیمارستان‌ها، دانشگاه‌ها، ارگان‌های اداری، فروشگاه‌ها و … است و کمیت و کیفیت آن نیز تحت تأثیر نوع فعالیت این ارگان‌های مختلف است. می‌توان گفت امروزه فاضلاب‌های شهری و کنترل و تصفیه آنها دغدغه اصلی کشورهای مختلف است. چراکه به‌صورت مستقیم با سلامت مردم در ارتباط است.
فاضلاب‌های کشاورزی
فاضلاب‌های کشاورزی معمولاً دارای انواع سموم دفع آفات، علف‌کش‌ها و مواد شیمیایی مختلف است. می‌توان گفت فاضلاب‌های کشاورزی ازجمله فاضلاب‌های خطرناک برای محیط‌زیست و سلامت موجودات هستند. چراکه بسیاری از این فاضلاب‌ها بدون آنکه تصفیه شوند به چرخه آب مصرفی برمی‌گردند.
فاضلاب‌های صنعتی
فاضلاب‌های صنعتی نیز ازجمله فاضلاب‌هایی هستند که دامنه وسیعی از پساب‌های صنایع مختلف را در برمی‌گیرند. این فاضلاب‌ها معمول دارای آلاینده‌های فیزیکی و شیمیایی متنوعی همچون فلزات سنگین، مواد رنگی و ترکیبات خورنده هستند و می‌توانند بسیار خطرناک باشند. البته فاضلاب‌های سطحی یا طبیعی نیز می‌توانند نوعی از فاضلاب‌ها باشند که منشأ انسانی ندارند و در اثر ذوب یخ و برف، بارش باران و در برگرفتن آلاینده‌ها از سطح زمین و … به وجود می‌آیند.
انواع فاضلاب بر اساس مواد تشکیل‌دهنده
فاضلاب معمولا بر اساس نوع مواد تشکیل‌دهنده به سه نوع تقسیم می‌شود که عبارت‌اند از: آب سیاه، آب خاکستری و آب زرد. این دسته‌بندی به منظور سهولت در امر تصفیه انجام می‌شود، چرا که می‌تواند سرعت دسته‌بندی مواد و فرایند پاکسازی را تا حد زیادی افزایش دهد.
آب یا فاضلاب سیاه
می‌توان گفت آب سیاه شامل فاضلاب‌های خانگی و بخشی از فاضلاب‌های شهری است و در حقیقت آلودگی‌ها موجود در آن شامل موادی همچون مدفوع، ادرار و انواع پساب‌های خانگی و … است. این نوع فاضلاب در حقیقت عوامل بیماری‌زای مختلفی همچون باکتری‌ها، پروتوز‌ها و ویروس‌های مختلف را در برمی‌گیرد و ممکن است باعث ایجاد حساسیت و بیماری‌های مختلف شود به همین دلیل سیستم لوله‌کشی و لوله فاضلاب ساختمان های مسکونی، اداری، تجاری و … اهمیت بالایی دارند و باید از استانداردهای معتبری برخوردار باشند که موجب ایجاد آلودگی نشوند.
آب خاکستری
فاضلاب خاکستری در اصل به‌نوعی از فاضلاب‌ها گفته می‌شود که دربرگیرنده مایعات غیرخطرناک ساختمان‌های مسکونی و تجاری و اداری می‌باشد و معمول با زباله‌های انسانی تماسی ندارند. آب خاکستری می‌تواند موادی همچون روغن پخت‌وپز، پوست و موی انسان، صابون، تکه‌های غذا و … را شامل شود و به همین دلیل نمی‌تواند به‌اندازه آب‌سیاه خطرناک و بیماری‌زا باشد اما قطعاً آلاینده‌های آن نیز می‌توانند بیماری‌زا باشند.
یکی از نکاتی که باید در مورد آب خاکستری به آن توجه کرد این است می‌تواند در مدت 48 ساعت به آب‌سیاه تبدیل شود بنابراین در صورت بروز هرگونه مشکل در سیستم فاضلاب باید سریعاً موردبررسی قرار بگیرد.
آب زرد
آب یا فاضلاب زرد در مقایسه با نوع دیگر میزان آلودگی بسیار کمتری دارد و مواد آلاینده موجود در آن خطرات جدی زیادی برای سلامتی افراد و موجودات زنده ایجاد نمی‌کنند اما باز هم باید وارد سیستم فاضلاب شده و تصفیه شود.
اهمیت لوله‌کشی فاضلاب
فاضلاب‌ها می‌توانند نقش ویژای در زندگی و سلامت افراد خصوصاً در مناطق شهرنشین داشته باشند. به همین دلیل کنترل، هدایت و تصفیه این فاضلاب‌ها بسیار مهم است. لوله‌کشی فاضلاب این امکان را به افراد می‌دهد که انواع فاضلاب‌ها را تحت کنترل درآورده و آنها را به یک نقطه مشخص هدایت کنند و درنهایت آنها را تصفیه کنند.
همان‌طور که گفته شد هرکدام از انواع فاضلاب‌ها دارای یک سرچشمه و منشأ خاص هستند. بنابراین لوله‌کشی فاضلاب کمک می‌کند که این فاضلاب‌ها از هم تفکیک شوند. درنهایت مراحل تصفیه هرکدام از آنها به شیوه ساده‌تر و کم‌هزینه‌تری انجام شود. اهمیت و ارزش لوله‌کشی فاضلاب باعث شده است که امروزه از انواع لوله‌های مختلف و مقاوم مانند لوله نشکن، لوله‌های پی‌وی‌سی و … استفاده شود تا عملیات انتقال مایعات و مواد آلاینده به‌خوبی انجام گر
فرآیند تصفیه فاضلاب
تصفیه فاضلاب‌ها امروزه به یکی از بزرگ‌ترین دغدغه‌های کشورهای مختلف خصوصاً در شهرها و کلان‌شهرهای بزرگ تبدیل شده است و خوشبختانه تکنولوژی‌ها و علوم روز دنیا در این حوزه کمک زیادی به محیط‌زیست کرده است. به‌صورت کلی فرآیند تصفیه فاضلاب‌ها در 3 مرحله اصلی انجام می‌شود که به شرح زیر می‌باشند:
- در مرحله اول فاضلاب وارد حوضچه‌های ته‌نشینی و لجن‌گیر می‌شود. در این مرحله مواد جامد آلی ته‌نشین شده و مواد شناور در بالای آب قرار خواهند گرفت و به‌راحتی تفکیک می‌شوند.
- در مرحله دوم که به‌عنوان مرحله هوادهی شناخته می‌شود جریان هوا از طریق لوله‌های سرامیکی یا پلیمری از فاضلاب عبور می‌کند. این لوله‌ها دارای سوراخ‌های کوچکی هستند. زمانی که هوا از این آنها عبور می‌کند حباب‌های کوچکی تولید می‌شوند که با فاضلاب مخلوط خواهند شد و باعث واکنش‌های شیمیایی باکتری‌ها و اکسیژن شده و درنهایت مواد آلی به‌غیراز نیترات‌ها حل می‌شوند.
- در مرحله سوم فاضلاب از فیلترهای شن و ماسه عبور داده می‌شود. هرگونه آلاینده‌ای که در آن باقیمانده باشد جذب خواهد شد. درنهایت آب زیر لامپ‌های ماورا بنفش به جریان درخواهد آمد تا تمامی عوامل بیماری‌زا از آن حذف شوند. البته باید توجه داشت که تمامی میکروارگانیسم‌ها توسط نور ماورا بنفش از بین نمی‌رود. اما همه آنها کاملاً عقیم و ایمن می‌شوند.
هدف از تصفیه فاضلاب چیست؟
به دلیل محدود شدن منابع آبی و نیاز بالای صنایع مختلف به این ماده حیاتی صنعت آب و فاضلاب اهمیت بسیار بالایی پیدا کرده. به‌گونه‌ای که از انواع تجهیزات مدرن مانند منهول‌ها، انشعابگیرها، کنتورها، لوله فشاری و ابزارهای مختلف برای متمرکز کردن و تصفیه نهایی پساب‌های مختلف استفاده می‌شود. مهم‌ترین اهداف تصفیه فاضلاب‌ها به شرح زیر می‌باشند:
- تأمین شرایط بهداشتی (پیشگیری از بیماری‌ها و خطرات زیست‌محیطی)
- حفاظت از محیط‌زیست
- بازیافت (استفاده مجدد) فاضلاب و حفظ منابع آبی
- صرفه‌جویی در مصرف آب‌های سطحی و زیرزمینی
