امروزه با توجه به بحران آب که در بسیاری از نقاط جهان به وجود آمده است از روش‌ها و تکنولوژی‌های مختلفی برای آبیاری گیاهان، درختان و محصولات کشاورزی استفاده می‌شود که میزان هدر رفت آب به حداقل میزان ممکن برسد. آبیاری قطره ای یکی از بهترین و رایج‌ترین انواع روش‌های آبیاری است که می‌تواند در صرفه‌جویی آب نقش بسیار ویژه‌ای داشته باشد.
در این روش گیاهان می‌توانند به مرور زمان و به آهستگی آب مورد نیاز خود را دریافت کنند. امروزه از روش‌های مختلفی برای آبیاری و لوله‌کشی قطره‌ای استفاده می‌شود که هر کدام می‌توانند مزایا و معایب خاص خود را داشته باشند. در ادامه مطلب به بررسی آبیاری قطره‌ای و روش‌های آن پرداخته می‌شود.
آبیاری قطره ای چیست؟
در حقیقت این نوع از روش‌های آبیاری در صنعت کشاورزی به روشی موضعی یا میکرو گفته می‌شود که در آن آب می‌تواند با فشار کمی از روزنه‌ها یا تجهیزات مختلفی همچون قطره‌چکان‌ها به ریشه گیاهان برسد. در این روش با توجه به آنکه مساحت و عمق کمی از سطح خاک خیس می‌شود میزان تبخیر آب به حداقل میزان ممکن رسیده و گیاهان می‌توانند حداکثر استفاده را از آن داشته باشند.
آبیاری قطره ای نوعی از آبیاری تحت فشار است که در آن آب از شبکه لوله‌ها و نهایتاً خروجی نوار تیپ و یا قطره‌چکان‌ها عبور می‌کند و می‌توان از سایر روش‌های آبیاری مانند آبیاری سطحی و آبیاری بارانی کارایی بیشتری داشته باشد. در این روش از تجهیزات مختلفی از لوله و اتصالات همچون تانک کود، سیستم بک واش، شیر کنترل فشار، لوله اصلی، لوله آب‌رسانی، لوله‌های جانبی یا لوله‌های فرعی، قطره‌چکان‌ها، شیرهای یک‌طرفه، دستگاه تزریق کود و سم، صافی شن، دستگاه کلرزنی و … استفاده می‌شود.
مزایا و معایب آبیاری قطره ای
آبیاری قطره ای مانند انواع روش‌های آبیاری دیگر می‌تواند مزایا و معایب خاص خود را داشته باشد و برای محیط‌های جغرافیایی و شرایط آب و هوایی ویژه‌ای مورد استفاده قرار بگیرد. از جمله مهم‌ترین مزیت‌های استفاده از این روش آبیاری می‌توان موارد زیر را عنوان کرد:
- استفاده بهینه از منابع آبی و صرفه‌جویی در آب
- کاهش میزان فرسایش خاک
- استفاده در زمین‌های مسطح و شیب‌دار
- کاهش مدت‌زمان آبیاری
- کاهش رشد علف‌های هرز
- مناسب برای انواع خاک‌ها
- عدم نیاز به نیروهای انسانی زیاد
- کاهش احتمال بیماری‌های قارچی در گیاهان و درختان
- امکان بارگیری کود و سم همراه با آب و کاهش میزان استفاده از کود
- رشد بهتر و بیشتر گیاهان و کاهش میزان تبخیر آب
- تهویه مناسب محیط ریشه گیاهان و …
در کنار تمامی مزیت‌هایی که استفاده از روش آبیاری قطره ای دارد می‌توان به معایب و ایرادتی نیز اشاره کرد که باید توجه ویژه‌ای به آنها شود. از جمله مهم‌ترین ایرادات و معایب این روش آبیاری می‌توان موارد زیر را عنوان کرد:
- این روش می‌تواند هزینه‌های بالایی داشته باشد.
- در صورت عدم استفاده از فیلتراسیون مناسب، لوله آب دچار گرفتگی می‌شود
- در آبیاری زیرسطحی نمی‌توان از صحت آبیاری مطلع شد
- میزان ذخیره آب در زمین در صورت فاصله زیاد آبیاری‌ها کم خواهد بود.
- امکان تجمع نمک‌ها در سطح خاک وجود دارد.
- چنانچه حوادث کنترل نشده باعث قطع آبیاری شوند ممکن است به گیاهان آسیب وارد شود.
انواع روش‌های آبیاری قطره ای
همان‌طور که گفته شد می‌توان از روش‌های مختلفی برای لوله‌کشی قطره‌ای زمین‌ها با توجه به فاکتورهای مختلفی همچون شرایط منطقه، نتایج آزمایشات آب و خاک، الگوی کشت محصول، شرایط اقلیمی منطقه و … استفاده کرد به‌گونه‌ای که هر کدام از این روش‌ها مزیت‌ها و معایب خاص خود را داشته باشند. از مهم‌ترین روش‌های آبیاری قطره ای می‌توان موارد زیر را عنوان کرد:
آرایش دو ردیفه
در این روش از دو خط لوله یا لوله آبیاری ۱۶ میلی‌متری استفاده می‌شود که دارای قطره‌چکان‌هایی بر روی آنها هستند. برای انتقال آب به ریشه گیاهان در این روش از دو طرف ردیف کشت دو لوله فرعی عبور داده می‌شود. این روش معمولاً برای باغ‌هایی که دارای ریشه‌های توسعه یافته هستند مناسب است. چرا که این درختان نیازمند آب بیشتری هستند. همچنین فاصله کشت گیاهان از یکدیگر زمانی که از روش آبیاری با آرایش دو ردیفه استفاده می‌شود باید کمتر از سه متر باشد. انواع لوله آبیاری قطره ای مانند لوله خم گرم، لوله‌های پلی‌اتیلنی، لوله و اتصالات UPVC و … در روش‌های آبیاری قطره‌های کاربردهای متعددی دارند.
آرایش یک طرفه
در این روش آبیاری آب توسط یک خط لوله ۱۶ میلی‌متری که شامل قطره‌چکان‌هایی با فواصل مشخص است به پای گیاهان و درختان ریخته می‌شود. در این روش لوله‌ها از یک طرف درختان یا گیاهان عبور داده می‌شود. برای هر ردیف کشت یک لوله فرعی نصب می‌شود که قطره‌چکان‌هایی با فواصل مناسب دارد. این روش معمولاً برای محصولات ردیفی و گیاهان یک ساله کاربرد دارد. در صورت استفاده از این روش برای آبیاری درختان بهتر است که فاصله درختان از هم کمتر از 2.5 متر باشد.
آرایش لوپ یا حلقه‌ای
در آبیاری قطره ای لوپ از یک طرف ردیف گیاهان یک خط لوله ۱۶ میلی‌متری عبور داده می‌شود و بعد از رسیدن لوله به پای گیاه با استفاده از یک سه‌راه فشاری 16 میلی‌متری یک خط لوله 16 میلی‌متری دیگر به خط لوله قبلی انشعاب داده می‌شود. از این روش می‌تواند برای کشت درختان جوان که در فاصله‌های بیشتر از 4 متر از هم قرار دارند استفاده کرد و اگر برای درختان مسن استفاده شود تعداد قطره‌چکان‌ها اضافه خواهد شد.
قطره‌ای سفالی یا کوزه‌ای
این روش نیز شباهت بالایی به روش لوله‌کشی قطره‌ای یک ردیفه یا دو ردیف دارد و لوله‌های لنترال می‌توانند در سطح خاک یا کمی زیر خاک قرار بگیرند. در این روش به جای استفاده از قطره‌چکان‌ها از سفال یا کوزه‌های خاصی استفاده می‌شود که تقریباً دارای طول ۱۵ تا ۲۵ سانتی‌متر و قطر تقریبی ۵ تا ۱۰ سانتی‌متری هستند.
این کوزه‌ها در عمق 40 سانتی‌متری خاک دفن می‌شوند و دورتادور آنها شن ریخته می‌شود و آب مورد نیاز گیاهان را تأمین می‌کنند. در حقیقت لوله‌های پلیمری مورد استفاده در روش‌های آبیاری قطره ای می‌توانند مزیت‌های متعددی نسبت به سایر لوله‌ها داشته باشند و مشکلاتی همانند خوردگی لوله بتنی نداشته باشند.
آبیاری قطره ای به روش نواری یا تیپ
یکی دیگر از روش‌های لوله‌کشی قطره‌ای روش آبیاری نواری است که در آن از نوارهایی (تیپ) با ضخامت‌های کم استفاده می‌شود. قطره‌چکان یا سوراخ‌های تعبیه شده بر روی این لوله فشاری باعث می‌شوند که آب به ریشه گیاه برسد. این لوله‌ها انعطاف‌پذیری بالایی دارند و می‌توانند برای کشت انواع گیاهان یک ساله، ردیفی یا بوته‌ای و صیفی‌جات استفاده شوند. نوارهای آبیاری در این روش شامل سه نوع نوار تیپ قطره‌ای بغل دوخت، نوار تیپ پلاک دار و نوار تیپ وسط دوخت هستند.
آبیاری قطره ای زیرسطحی
این روش بسیار شبیه روش آبیاری با آرایش دو ردیفه است و در آن مقداری از خاک اطراف گیاه برداشته می‌شود و لوله در زیر خاک دفن می‌شود. عمق خاک می‌تواند تا 40 سانتی‌متر برسد و سپس خط لوله ۱۶ میلی‌متری دریپردار درون آن قرار داده شود. آب مورد نیاز گیاهان توسط قطره‌چکان‌های مخصوص به ریشه گیاهان منتقل خواهند شد.
این روش محبوبیت و رواج بسیار زیادی دارد و می‌تواند کمک زیادی به مدیریت ریشه گیاه بکند. در این روش آبیاری تاج گیاهان در قسمت انتهایی مکان مرطوب شده از سطح خاک قرار گرفته و نیاز آبی ریشه گیاه کاملاً رفع می‌شود. این روش برای مناطقی که دارای منابع آبی محدود هستند مناسب است.
جمع‌بندی نهایی
استفاده از آبیاری و لوله‌کشی قطره‌ای امروزه رواج بسیار زیادی پیدا کرده است. چرا که این روش می‌تواند مزیت‌های متعددی داشته باشد و در مصرف بهینه آب نقش ویژه‌ای داشته باشد. این نوع آبیاری می‌تواند با روش‌های مختلفی همچون آبیاری قطره‌ای زیرسطحی، آبیاری قطره‌ای به روش نواری یا تیپ، قطره‌ای سفالی یا کوزه‌ای، آرایش یک طرفه و … انجام شود که هر کدام می‌توانند مزایا و معایب خاص خود را داشته باشند.
